रामप्पा रुद्रेश्वर मंदिर- तेलंगाणातील युनेस्को वारसा स्थळ | Ramappa Rudreshwara Temple – UNESCO Heritage Site in Telangana

रामप्पा मंदिर भारतातील तेलंगाणा राज्यातील युनेस्को वारसा स्थळ आहे. रामप्पा मंदिर भारताच्या तेलंगाणा राज्यातील वारंगल येथे आहे. हे मंदिर काकतीय राजघराण्यातील राजांनी बांधले आहे. रामप्पा मंदिरास युनेस्कोने जागतिक वारसा स्थळ म्हणून मान्यता दिली आहे. काकतीय स्थापत्य शैली मधील रामप्पा मंदिर तसेच परिसरातील वारंगल किल्ला, एक हजार स्तंभ असलेले रुद्रेश्वर स्वामी मंदिर, भद्रकाली मंदिर, रामाप्पा सरोवर,जैनाथ मंदिर इत्यादी पर्यटन स्थळांना भेट देण्यासाठी देश विदेशातील पर्यटक मोठ्या प्रमाणात तेलंगाणातील रामप्पा मंदिरास भेट देतात.

रामप्पा मंदिर युनेस्को वारसा स्थळ

तेलंगाणा मधील युनेस्को वारसा स्थळ-काकतीय घराण्यातील राजांनी कला, मंदिर वास्तुकला,साहित्य इत्यादी क्षेत्रातील दिलेले योगदान उल्लेखनीय आहे. युनेस्कोने मान्यता दिलेले वारंगल येथील रामप्पा मंदिर गणपती देवा याच्या काळात बांधले गेले. याशिवाय काकतीय राजांनी एक हजार स्तंभ असलेले रुद्रेश्वर स्वामी मंदिर, भद्रकाली मंदिर यासारखी अनेक मंदिरे बांधली.विशेषतः तेलुगु भाषा आणि साहित्य यांचा विकास काकतीय राजांनी दिलेल्या प्रोत्साहनामुळे झाला. तेलुगु भाषेत अनेक उल्लेखनीय ग्रंथांची रचना काकतीयांच्या काळात झाली. Ramappa Temple Location

काकतीय घराण्याचा समृद्ध वारसा

रुद्रेश्वर स्वामी रामप्पा मंदिर आणि काकतीय घराणे– वारंगल येथे काकतीय घराण्याची स्थापना प्रोल द्वितीय यांनी केली. इ.स. 12 ते 14 व्या शतकापर्यंत दक्षिण भारतातील मोठ्या प्रदेशावर काकतीय घराण्याचे राज्य होते. काकतीय घराणे मूळचे चालुक्यांचे मांडलिक राज्य होते. इ.स. 11 63 च्या सुमारास चालुक्यांची सत्ता कमकुवत झाल्यावर काकती यांनी स्वतंत्र राज्याची स्थापना केली. काकतीयांची सुरुवातीची राजधानी हणमकोंडा येथे होती. पुढील काळात काकतीय राजांनी आपली राजधानी वारंगल येथे स्थापन केली. राणी रुद्रम्मादेवी काकतीयघरणाची पराक्रमी शासक होती राणी रुद्रम्मादेवीने काकतीय साम्राज्याचे शत्रूपासून खंबीरपणे रक्षण केले. तसेच आपल्या पराक्रमाने काकतीय साम्राज्याचा विस्तार केला. काकतीय घराण्यातील राजा गणपती देवा याने आपल्या राज्यात कला आणि मंदिर वास्तुकलेला प्रोत्साहन दिले. गणपती देवानंतर काकतीय घराण्यात फारसे पराक्रमी राजे झाले नाहीत.काकतीयांचे आपसातील वैमनस्य आणि दिल्ली सुलतानांच्या आक्रमणानंतर चौदाव्या शतकात काकतीयांची सत्ता संपुष्टात आली.

रामप्पा मंदिराची वैशिष्ट्ये

वारंगल येथील रामप्पा मंदिर रामलिंगेश्वर या नावानेही ओळखले जाते. रामप्पा मंदिर काकतीय स्थापत्यशैलीतील एक उत्कृष्ट उदाहरण आहे. हे मंदिर एक शिवमंदिर आहे. काकतीय राजा गणपती देवा याच्या दरबारातील प्रमुख स्थापत्य विशारद रामप्पा याच्या मार्गदर्शनाखाली रामप्पा मंदिराचे बांधकाम इ.स. 1213 मध्ये पूर्ण झाले. काकतीय राजांनी मुख्य स्थापत्य विशारद रामप्पा याचेच नाव या मंदिराला दिले.

स्थापत्यकला व शिल्पकला-वारंगल येथील रामप्पा मंदिर नक्षत्र आकृती विधानावर बांधलेले आहे.नक्षत्राकृती विधान (जगती) हे काकतीय स्थापत्य शैलीचे वैशिष्ट्य आहे. रामप्पा मंदिराच्या बाह्य भिंतीवर रामायण, महाभारत आणि पौराणिक ग्रंथातील अनेक कथांचे अप्रतिम शिल्पांकन करण्यात आले आहे. गर्भगृह,अंतराळ,सभामंडप,मुखमंडप आणि नंदी मंडप अशी रामप्पा मंदिराची रचना आहे. रामप्पा मंदिरातील स्तंभ कोरीव शिल्पकाम आणि नक्षीकामाने सजवलेले आहेत. त्यामुळे मंदिरातील स्तंभ पर्यटकांचे लक्ष वेधून घेतात. मुखमंडपामध्ये प्रवेश करण्यापूर्वी प्रवेशद्वाराच्या दोन्ही बाजूला दोन दगडी हत्ती स्वागतासाठी तयार आहेत मंदिराच्या भिंतीवर आणि खांबांवर हत्ती, घोडे, व्याल, आणि सुरसुंदरी यांचे शिल्प कोरण्यात आलेले आहेत. रामप्पा मंदिराच्या बांधकामामध्ये भाजलेल्या हलक्या वजनाच्या विटांचा वापर मोठ्या प्रमाणात करण्यात आला आहे. या विटा पाण्यावर तरंगतात असे सांगितले जाते. महाराष्ट्रात अशाच प्रकारच्या पाण्यावर तरंगणाऱ्या विटा तेर( जिल्हा धाराशिव- उस्मानाबाद) येथील पुरातत्वीय उत्खननात मिळाल्या आहेत. रामप्पा मंदिराच्या मुख्य प्रवेशद्वारासमोर 9 फूट उंच व 14 फूट लांबीचा ,आकर्षक कोरीव काम केलेला नंदी मंडपामध्ये बसवलेला आहे.

रामप्पा मंदिर परिसरात पाहण्यासारखी ठिकाणे

वारंगल किल्ला-वारंगल येथील रामप्पा मंदिरापासून 70 किलोमीटर अंतरावर वारंगल किल्ला आहे. काकतीय घराण्यातील राजांनी बाराव्या शतकात हा किल्ला वारंगल येथे बांधला होता. किल्ल्याचे मुख्य प्रवेशद्वार आकर्षक नक्षीकामाने सुशोभित केलेले आहे.या प्रवेशद्वाराला कीर्ती तोरणम असेही म्हणतात. रुद्रेश्वर स्वामी मंदिर-हणमकोंडा येथील रुद्रेश्वर स्वामी मंदिरामध्ये एक हजार स्तंभ आहेत.प्रत्येक स्तंभ आकर्षक शिल्पकाम नक्षीकामाने सजवलेला आहे. काकतीय स्थापत्य शैलीची सर्व वैशिष्ट्ये या मंदिरात देखील पहावयास मिळतात.हे मंदिरही पर्यटकांचे आकर्षण स्थळ आहे. भद्रकाली मंदिर– भद्रकाली मंदिर हणमकोंडा येथे आहे. मंदिरातील गर्भगृहामध्ये पार्वतीची भद्रकाली रूपातील आकर्षक मूर्ती आहे.धार्मिक पर्यटना साठी हे स्थळ प्रसिद्ध आहे. काकतीय म्युझिकल गार्डन-वारंगल किल्ल्याजवळ हे म्युझिकल गार्डन विकसित करण्यात आले आहे. या उद्यानात संगीतावर ताल धरणारे नयनरम्य रंगीत कारंजे बसवलेले आहेत. हे पाहण्यासाठी पर्यटक येथे गर्दी करतात. रामप्पा सरोवर– रामप्पा मंदिर परिसरातच हे निसर्गरम्य सरोवर असून रामप्पा मंदिराचे प्रतिबिंब या सरोवरात दिसते. त्यामुळे येथील निसर्गरम्य वातावरण अनुभवण्यासाठी आणि रामप्पा मंदिराचे सरोवरातील प्रतिबिंब पाहण्यासाठी पर्यटक आवर्जून रामप्पा सरोवराला भेट देतात.जैनाथ मंदिर-रामप्पा मंदिरापासून शंभर किलोमीटर अंतरावर निसर्गरम्य परिसरात जैनांचे पहिले तीर्थंकर आदिनाथ यांचे मंदिर आहे. मंदिराचे स्थापत्य आणि शिल्पकला यामुळे आदिनाथ मंदिर प्रेक्षणीय झाले आहे.

रामप्पा मंदिर परिसरातील पर्यटकांसाठी सोयी सुविधा

वारंगल येथील रामप्पा मंदिर युनेस्कोने जागतिक वारसा स्थळ घोषित केल्यापासून पर्यटनाची मोठ्या प्रमाणात वाढ झाली आहे. पर्यटकांसाठी रामप्पा मंदिराजवळ माहिती केंद्र स्थापन करण्यात आले आहे. त्यामध्ये मंदिराचा इतिहास,स्थापत्यकला, शिल्पकला व मंदिराची वैशिष्ट्ये याची माहिती देणारे नकाशे, पुस्तिका आणि मार्गदर्शक उपलब्ध केले आहेत. वारंगल येथील स्थानिक प्रवासी संस्था रामप्पा मंदिर व इतर पर्यटन स्थळांना भेट देण्यासाठी दर्शन बसची सोय करतात.मंदिराजवळ पर्यटकांसाठी विश्रांती गृहाची सोय केलेली आहे. सण उत्सवामध्ये पर्यटकांसाठी निवास व भोजनाची विशेष व्यवस्था करण्यात येते. वारंगल येथे रेल्वे स्टेशन आहे.वारंगल ते पालमपेट पर्यंत तेलंगणा परिवहन मंडळाच्या बसने जावे लागते. पालमपेट पासून टॅक्सी किंवा रिक्षाने रामप्पा मंदिरापर्यंत जाता येते.हैदराबाद येथील राजीव गांधी आंतरराष्ट्रीय विमानतळ सर्वात जवळचे विमानतळ आहे. भारतीय पुरातत्व सर्वेक्षण विभाग, पर्यटन विभाग आणि तेलंगणा सरकार यांच्याद्वारे पर्यटकांसाठी वारंगल येथील रामप्पा मंदिर परिसरात सर्व पायाभूत सोयी सुविधा उपलब्ध करून देण्यात येत आहेत.

सारांश

तेलंगाणा येथील रामप्पा मंदिरास सन 2021 मध्ये युनेस्कोने जागतिक वारसा स्थळ म्हणून मान्यता दिली आहे. काकतीय घराण्यातील राजांनी कला,मंदिर वास्तुकला आणि साहित्य इत्यादी क्षेत्रात दिलेले योगदान उल्लेखनीय आहे. रामप्पा मंदिराचे अप्रतिम स्थापत्य,शिल्पकला आणि मूर्ती कला पर्यटकांचे खास आकर्षण आहे. तेलंगणा मधील काकतीय घराण्याचा हा समृद्ध सांस्कृतिक वारसा पाहण्यासाठी आणि अनुभवण्यासाठी देश विदेशातील पर्यटक रामप्पा मंदिर तसेच परिसरातील पर्यटन स्थळांना मोठ्या प्रमाणात भेट देतात.

Ramappa Rudreshwara Temple- UNESCO Heritage Site in Telangana

Ramappa Temple is located in Warangal in the Indian state of Telangana. This temple was built by the kings of the Kakatiya dynasty. Ramappa Temple has been recognized as a World Heritage Site by UNESCO. Ramappa Temple in Kakatiya architectural style as well as the nearby Warangal Fort, Rudreshwar Swamy Temple with one thousand pillars, Bhadrakali Temple, Ramappa Sarovar, Jainath Temple etc. Tourists from home and abroad visit Ramappa Temple in Telangana in large numbers.

Ramappa Temple is a UNESCO Heritage Site

The contribution of the kings of the Kakatiya dynasty in the fields of art, temple architecture, literature etc. is remarkable. UNESCO recognized Ramappa Temple in Warangal was built during the reign of Ganapati Deva. Apart from this, the Kakatiya kings built many temples like Rudreshwar Swamy temple with one thousand pillars, Bhadrakali temple. Especially the development of Telugu language and literature was due to the encouragement given by the Kakatiya kings. Many notable texts in the Telugu language were composed during the Kakatiya period.

A rich legacy of the Kakatiya dynasty

At Warangal the Kakatiya dynasty was founded by Prol-II. From the 12th to the 14th centuryA.D.the Kakatiya dynasty ruled over a large area of South India. The Kakatiya dynasty originated from the Mandalik kingdom of the Chalukyas. When the power of the Chalukyas weakened around 1163 A.D, the Kakatiyas established an independent state. The initial capital of the Kakatiyas was at Hanamkonda. Later Kakatiya kings established their capital at Warangal. Rani Rudrammadevi was a mighty ruler of the Kakatiya dynasty. Also, his prowess expanded the Kakatiya Empire. King Ganapati Deva of the Kakatiya dynasty encouraged art and temple architecture in his kingdom. After Ganapati Deva, the Kakatiya dynasty did not have many powerful kings. The power of the Kakatiyas came to an end in the 14th century after the enmity between the Kakatiyas and the invasion of the Delhi Sultans.

Features of Ramappa Temple

The Ramappa Temple at Warangal is also known as Ramalingeshwar. Ramappa Temple is an excellent example of Kakatiya architecture. This temple is a Shiva temple. The Ramappa temple was constructed under the guidance of Visharad Ramappa, the chief architect in the court of Kakatiya king Ganapati Deva. Completed in 1213. Kakatiya kings named this temple after Ramappa, the chief architect.

Architecture and Sculpture-The Ramappa Temple at Warangal is built on a constellation diagram. The constellation diagram (Jagti) is a characteristic of the Kakatiya style of architecture. The outer walls of the Ramappa temple have wonderful sculptures of stories from the Ramayana, Mahabharata and other mythological texts. The structure of Ramappa temple consists of sanctum sanctorum, antaral, sabha mandap, mukh mandap and Nandi mandap. The pillars of the Ramappa temple are decorated with carved sculptures and carvings. Therefore, the pillars in the temple attract the attention of tourists. Before entering the Mukhmandapa, two stone elephants stand ready for welcome on either side of the entrance. The walls and pillars of the temple are carved with sculptures of elephants, horses, vyalas, and surasundari. Burnt lightweight bricks have been extensively used in the construction of the Ramappa temple. These bricks are said to float on water. In Maharashtra, similar floating bricks have been found in archaeological excavations at Ter (District Dharashiv-Osmanabad). A 9 feet high and 14 feet long, attractively carved Nandi mandapa is installed in front of the main entrance of the Ramappa temple.

Places to visit in Ramappa Temple area

Warangal Fort is 70 km from Ramappa Temple in Warangal. The fort was built at Warangal in the twelfth century by the kings of the Kakatiya dynasty. The main entrance of the fort is decorated with attractive carvings. This entrance is also known as Kirti Toranam. Rudreshwar Swamy Temple-The Rudreshwar Swamy Temple at Hanamkonda has a thousand pillars. Each pillar is decorated with attractive carvings. All the features of Kakatiya architectural style can be seen in this temple as well. This temple is also a tourist attraction. Bhadrakali Temple– Bhadrakali Temple is located in Hanamkonda. The sanctum sanctorum of the temple has an attractive idol of Parvati in Bhadrakali form. The place is famous for religious tourism. Kakatiya Musical Garden– This musical garden has been developed near Warangal Fort. The park has picturesque colorful fountains that beat to music. Tourists flock here to see it. Ramappa Lake– This is a scenic lake in the Ramappa temple area and the reflection of Ramappa temple can be seen in this lake. Therefore, tourists visit Ramappa Lake to experience the scenic environment and to see the reflection of Ramappa Temple in the lake. Jainath Temple- One hundred kilometers away from Ramappa Temple, there is a temple of Adinath, the first Tirthankar of Jains, in the scenic area. The architecture and sculpture of the temple make Adinath temple spectacular.

Tourist facilities in Ramappa Temple area

Tourism has grown tremendously since the Ramappa Temple in Warangal was declared a World Heritage Site by UNESCO. An information center has been established near the Ramappa temple for tourists. In it, bring maps, booklets that give information about the history of the temple, architecture, sculpture and the features of the temple and guides are available. A local travel agency in Warangal arranges Darshan buses to visit Ramappa Temple and other tourist spots. A rest house is arranged for tourists near the temple. Special arrangements are made for accommodation and food for tourists during the festival. There is a railway station at Warangal. From Warangal to Palampet one has to take a Telangana Transport Board bus. Ramappa Temple can be reached by taxi or rickshaw from Palampet. Rajiv Gandhi International Airport in Hyderabad is the nearest airport. Archaeological Survey of India, Department of Tourism and Government of Telangana are providing all infrastructure facilities for the tourists in Ramappa Temple area of Warangal.

Summary

Rampappa Temple in Telangana has been recognized as a World Heritage Site by UNESCO in the year 2021. The contribution of the kings of the Kakatiya dynasty in the fields of art, temple architecture and literature etc. is remarkable. The amazing architecture, sculpture and idol art of Ramappa Temple is a special attraction for tourists. To see and experience this rich cultural heritage of the Kakatiya dynasty in Telangana, tourists from all over the country visit the Ramappa temple as well as the surrounding tourist spots in large numbers.