महाबलीपुरम : युनेस्को वारसा पर्यटन स्थळ|Mahabalipuram: UNESCO Heritage Tourism Site

तमिळनाडूच्या कोरोमंडल किनाऱ्यावर वसलेले महाबलीपूरम (मामल्लपुरम) हे युनेस्को जागतिक वारसा स्थळ आहे. पल्लव राजवटीत (७वे–८वे शतक) हे कला, संस्कृती आणि व्यापाराचे केंद्र होते. येथील स्मारकांची खासियत म्हणजे प्रचंड ग्रॅनाइट खडकातून साकारलेली अप्रतिम शिल्पकला.बंगालच्या उपसागराच्या पार्श्वभूमीवर उभे असलेले शोर मंदिर, पंच रथांची भव्य शिल्पसंपदा आणि ‘गंगावतरण’ किंवा ‘अर्जुनाची तपश्चर्या’ ही विशाल शिल्पपट ही महाबलीपूरमची खास आकर्षणे आहेत. प्रत्येक शिल्पातून इतिहास आणि पुराणकथांचा जिवंत अनुभव मिळतो.

येथील सुवर्ण किनारे, लाटांचा मंद आवाज आणि स्थानिक संस्कृती पर्यटकांना मोहित करतात. दरवर्षी होणारा नृत्य महोत्सव, स्मारकांच्या सान्निध्यात उघड्या आकाशाखाली पार पडतो, आणि भूतकाळाला वर्तमानाशी जोडतो.महाबलीपूरम हे इतिहासप्रेमी, कला-रसिक आणि निसर्गप्रेमींसाठी एक अविस्मरणीय पर्यटन स्थळ आहे, जिथे वेळ जणू थांबतो आणि द शैल स्थापत्य व समुद्राची शाश्वत सुंदरता अनुभवायला मिळते.

महाबलीपुरम येथील वारसा पर्यटन स्थळे

पंचरथ किंवा पांडवरथ महाबलीपुरम– पंचरथ यांनाच पांडव रथ असेही म्हटले जाते. ही पाच रथ मंदिरे स्वतंत्र शीला खंडामध्ये कोरलेली आहेत. या रथ मंदिरांना पाच पांडव आणि द्रोपदी यांची नावे दिलेली आहेत धर्मराज रथ,भीमरथ, अर्जुन रथ,नकुल सहदेव रथ आणि द्रौपदी रथ या क्रमाने ही रथ मंदिरे कोरलेली आहेत. महाबलीपुरम  येथील प्रत्येक रथ स्वतंत्र शिळे मध्ये कोरलेला आहे. ही रथ मंदिरे द्राविड स्थापत्य शैली मध्ये घडवलेली आहेत. या रथांची रचना बौद्ध विहार किंवा चैत्य या सारखी आहे. मंदिरांच्या बाह्य भिंतीवर देवदेवता द्वारपाल आणि राजांच्या प्रतिमा कोरलेले आहेत.येथील रथमंदिरे पश्चिम मुखी आहेत. नकुल सहदेव रथ दक्षिण मुखी आहे. Mahabalipuram Location

पंचरथ मंदिराची वैशिष्ट्ये– धर्मराज रथ– महाबलीपुरम येथील रथ मंदिरांमध्ये पहिले रथमंदीर धर्मराज रथ असून हे एक शिवमंदिर आहे.द्राविड शैली मधील तीन मजली शिखर या रथ मंदिराला आहे. मंदिराच्या प्रवेशद्वारावर दोन द्वारपाल आणि बसलेल्या सिंहाच्या डोक्यावर स्तंभ कोरलेले आहेत. धर्मराज मंदिरामध्ये अर्धनारीश्वर, इंद्र, वरूण आणि पल्लव नरेश नरसिंह वर्मन यांच्या प्रतिमा कोरलेले आहेत. भीम रथ– महाबलीपुरम येथील रथमंदीरांमध्ये भीम रथ सर्वात मोठ्या आकाराचा आहे. यावर एक मजली शिखर आहे. द्राविड शैली मधील कूट शाला या पद्धतीची रचना या रथ मंदिराला केलेली आहे. अर्जुन रथ– दोन मजली मंदिर आहे. या  मंदिराच्या बाह्य भिंतीवर विविध देवदेवतांच्या प्रतिमा कोरलेले आहेत. नकुल सहदेव रथ– दोन मजली असून यामध्ये इंद्र देवतेची प्रतिमा कोरलेली आहे. या रथ मंदिराच्या बाजूला महाकाय हत्ती कोरलेला आहे. द्रौपदी रथ– महाबलीपुरम येथील सर्वात लहान आकाराचे हे मंदिर आहे. या मंदिराची रचना छोट्या झोपडी सारखी केलेली आहे. या मंदिराला बंगाली झोपडी असेही म्हणतात. कारण बंगाल परिसरात अशा प्रकारच्या झोपड्या बांधण्याची पद्धत आहे. या मंदिरात दुर्गादेवीची प्रतिमा कोरलेली आहे.

तट मंदिर महाबलीपुरम

स्थापत्य – महाबलीपुरम येथील समुद्रकिनाऱ्यावरील हे तट(किनारा)मंदिर इसवी सन आठव्या शतकामध्ये पल्लव घराण्यातील राजांनी बांधलेले आहे. हे एक शिवमंदिर आहे. हे मंदिर महाबलीपुरम येथील पर्यटकांचे तसेच भाविकांचे खास आकर्षण केंद्र आहे. मंदिराच्या बांधकामासाठी ग्रॅनाईट दगडाचा वापर केलेला आहे. हे मंदिर द्राविड स्थापत्यशैलीमध्ये बांधलेले आहे. येथील मंदिर समूहात पूर्वी सात मंदिरे असल्याचा उल्लेख युरोपियन खलाशांनी केलेला आहे. यांनाच सेवन पॅगोडा(Seven Pagoda ) असा उल्लेख त्यांनी केलेला आहे.सन 2004 मध्ये आलेल्या सुनामी मध्ये पूर्वी लुप्त झालेले मंदिराचे अनेक अवशेष किनाऱ्यावर उजेडात आले. संपूर्ण मंदिर परिसराला जलशयन असे म्हणतात. या ठिकाणी एकाच पिठावर तीन मंदिरे आहेत. मंदिरातील  गर्भगृहापैकी दोन गर्भगृहात शिवलिंग आहे; तर तिसऱ्या गर्भगृहात शेषशायी विष्णूची मूर्ती आहे. दोन मंदिरांवरील  शिखरांची रचना पिरॅमिड सारखी केलेली आहे. मंदिर परिसरात एक पाण्याचे  कुंड केलेले आहे.

शिल्पकला– महाबलीपुरम येथील किनारा मंदिराच्या बाह्य भिंतीवर विविध देवदेवता च्या मूर्ती आणि मंदिर परिसरात विविध  प्राण्यांची शिल्पे आहेत. यामध्ये सोमस्कंद, शिव- पार्वती, त्रिपुरांतक शिवाची प्रतिमा, ब्रम्हा विष्णू महेश यांची एकपाद प्रतिमा , नागराजाची प्रतिमा ,गजेंद्र मोक्ष ,विष्णूचे शिल्प ,कालिया  मर्दन श्रीकृष्णाची प्रतिमा, विष्णूची वराह अवतारातील मूर्ती तसेच मंदिर परिसरात बसलेल्या दगडी सिंहाच्या छातीमध्ये देवकोष्ट केले असून त्यामध्ये महिषासुर मर्दिनीची मूर्ती आहे.

कृष्णाज बटरबोल महाबलीपुरम

तामिळ भाषेत याला वान इरैकल असे म्हणतात; याचा अर्थ आकाशाचा देव असा होतो. महाबलीपुरम येथील एक प्रचंड आकाराची शिळा म्हणजेच Krishna’s butterball होय. हे नाव येथील एका मार्गदर्शकांनी दिले आहे. 1969 मध्ये श्रीमती इंदिरा गांधी या ठिकाणी आल्या होत्या; त्यावेळेस त्या मार्गदर्शकाने या शिळेला Krishna’s butterball असे म्हटले होते.तेव्हापासून या शीला खंडाला Krishna’s butterball असे म्हणतात. पौराणिक कथेनुसार श्रीकृष्ण  बालपणी नेहमीच लोण्याची चोरी करत असे या कथेचा संदर्भ या नावामागे आहे. पल्लव सम्राट नरसिंह वर्मन याने ही प्रचंड शिळा हत्तींच्या साह्याने हलवण्याचा अयशस्वी प्रयत्न केला होता.

महाबलीपुरम पासून जवळ असलेली पर्यटन स्थळे

महाबलीपुरम हे अनेक आकर्षक आकर्षणांनी वेढलेले आहे जे कोणत्याही प्रवासाच्या अनुभवाला समृद्ध करतात. फक्त १९ किमी अंतरावर, कोव्हलॉन्ग (कोवलम) समुद्रकिनारा जलक्रीडा, मासेमारी आणि निसर्गरम्य सौंदर्य प्रदान करतो. सुमारे २५ किमी अंतरावर असलेले दक्षिण चित्र हेरिटेज संग्रहालय पारंपारिक वास्तुकला आणि हस्तकलांद्वारे दक्षिण भारताचा सांस्कृतिक वारसा सादर करते. वन्यजीव प्रेमी , मगरी आणि सापांचे घर असलेल्या मगरीच्या किनाऱ्याचा शोध घेऊ शकतात.

महाबलीपुरमपासून सुमारे ३० किमी अंतरावर असलेले मुत्तुकाडू बॅकवॉटर्स, बोटिंग आणि कायाकिंगसाठी आदर्श आहे. इतिहास प्रेमींसाठी, सदरास डच किल्ला वसाहती आकर्षण देते. ६५ किमी अंतरावर असलेले पवित्र कांचीपुरम शहर त्याच्या प्राचीन मंदिरे आणि रेशमी साड्यांसाठी प्रसिद्ध आहे. पुढे दक्षिणेकडे, पॉंडिचेरी फ्रेंच वसाहती वास्तुकला, आध्यात्मिक केंद्रे आणि समुद्रकिनाऱ्यांनी मंत्रमुग्ध करते. सुमारे ५५ किमी अंतरावर असलेले चेन्नई, मरीना बीच, मंदिरे, संग्रहालये आणि दोलायमान बाजारपेठांनी मंत्रमुग्ध करते. महाबलीपुरमच्या युनेस्को स्मारकांसह, ही ठिकाणे एकत्रितपणे इतिहास, संस्कृती आणि नैसर्गिक सौंदर्याचे परिपूर्ण मिश्रण प्रदान करतात.

सारांश

महालबलीपुरम, ज्याला मामल्लपुरम असेही म्हटले जाते, तामिळनाडूच्या सुंदर कोरमंडल किनाऱ्यावर वसलेले असून युनेस्कोच्या जागतिक वारसा यादीत समाविष्ट आहे. खडकावर कोरलेल्या अद्वितीय मंदिरांसाठी, सूक्ष्म शिल्पकलेसाठी आणि प्राचीन स्मारकांसाठी प्रसिद्ध असलेले हे ठिकाण पल्लव राजवंशाच्या (इ.स. ७वे–९वे शतक) कलात्मक वैभवाचे प्रतीक आहे. समुद्रकिनाऱ्याच्या पार्श्वभूमीवर उभे असलेले ‘शोर टेम्पल’ हे सर्वाधिक छायाचित्रित केले जाणारे आकर्षण आहे, तर ‘पंच रथ’ ही एकाच खडकातून कोरलेली रथाकृती मंदिरे स्थापत्यकलेचे अप्रतिम उदाहरण आहेत. ‘अर्जुनाची तपश्चर्या’ हे विशाल उघड्या जागेतील शिल्पपट पुराणकथांतील प्रसंगांचे सूक्ष्म व नेत्रदीपक चित्रण करते.

गुंफा मंदिरे, कृष्णाज बटर बोल(प्रचंड नैसर्गिक खडक) आणि शांत समुद्रकिनारे ही महालबलीपुरमची आणखी काही आकर्षणे आहेत. येथील सांस्कृतिक वातावरण वार्षिक महालबलीपुरम नृत्य महोत्सवात विशेष खुलते.परिसरातील अनेक स्थळे पर्यटन अनुभव समृद्ध करतात. रेशीम साड्यांसाठी व असंख्य मंदिरांसाठी प्रसिद्ध असलेले ‘कांचीपुरम’ जवळच आहे. चेन्नई शहर वारसा आणि आधुनिकतेचा सुंदर संगम सादर करते. कोवलम व मद्रास समुद्रकिनारे जलक्रीडा व विश्रांतीसाठी उत्तम आहेत, तर वेदांथंगल पक्षी अभयारण्य निसर्गप्रेमींसाठी आकर्षण स्थळ आहे.

पर्यटक महालबलीपुरमला इतिहास, कला आणि निसर्ग यांचा सुंदर संगम मानतात. समुद्रातून येणारा गार वारा, लाटांचा नाद आणि सुवर्ण वाळू मनाला शांतता देतात, तर कोरीव शिल्पे थक्क करतात. स्थानिक सागरी खाद्यपदार्थ, हस्तकला खरेदी आणि कारागिरांशी संवाद हा अनुभव अधिक संस्मरणीय करतो. सूर्योदयाच्या वेळी स्मारक दर्शन असो वा ‘शोर टेम्पल’च्या पार्श्वभूमीवरचा सूर्यास्त, महालबलीपुरम प्रत्येक क्षणी आध्यात्मिक, सांस्कृतिक आणि निसर्गसौंदर्याचा मिलाफ घडवते आणि भारताच्या गौरवशाली भूतकाळाच्या आठवणी मनात रुजवते.

Read this    Brihadeshwara UNESCO Temple

Mahabalipuram: UNESCO Heritage Tourism Site

Mahabalipuram (Mamallapuram), located on the Coromandel Coast of Tamil Nadu, is a UNESCO World Heritage Site. It was a centre of art, culture and trade during the Pallava dynasty (7th–8th century). The monuments here are characterised by their magnificent sculptures carved from huge granite rocks.

The Shore Temple, set against the backdrop of the Bay of Bengal, the magnificent Pancha Rathas and the huge mural depicting ‘Gangavataran’ or ‘Arjuna’s Penance’ are some of the special attractions of Mahabalipuram. Each sculpture gives a vivid experience of history and mythology.

The golden beaches, the gentle sound of the waves and the local culture captivate tourists. The annual dance festival, held under the open sky in the vicinity of the monuments, connects the past with the present.Mahabalipuram is an unforgettable tourist destination for history buffs, art lovers, and nature lovers, where time stands still and the timeless beauty of the rock architecture and the sea can be experienced.

Heritage Tourist Places in Mahabalipuram

Pancharatha or Pandavratha-Pancharatha is also known as Pandava Rath. These five chariot temples are carved into separate Sheela Khandas. These chariot temples are named after the five Pandavas and Draupadi, Dharmaraja Rath, Bhimaratha, Arjuna Rath, Nakul Sahadeva Rath and Draupadi Rath. Each chariot at Mahabalipuram is carved into a separate stela. These chariot temples are built in the Dravidian style of architecture. The design of these chariots is similar to that of a Buddhist Vihara or Chaitya. The outer walls of the temples are carved with images of gods and goddesses gatekeepers and kings. The Rathmandirs here face west. Nakul Sahdev Rath is south facing.

Features of Pancharatha Temples – Dharmaraja Rath– Among the chariot temples in Mahabalipuram, the first Rathmandir is the Dharmaraja Rath which is a Shiva temple. The chariot temple has a three-storied spire in the Dravidian style. The entrance to the temple is carved with two gatekeepers and pillars with seated lion heads. The Dharmaraja temple has carved images of Ardhanarishwar, Indra, Varuna and the Pallava king Narasimha Varman. Bhima Rath– The Bhima Rath is the largest among the Rathmandirs in Mahabalipuram. It has a one-storied pinnacle. The chariot temple is designed in the Dravidian style Koot Shala style. Arjuna Rath– is a two storied temple. Images of various gods and goddesses are carved on the outer wall of this temple. Nakul Sahadeva Rath – two storied and has an image of Lord Indra carved in it. A giant elephant is carved on the side of this Rath temple. Draupadi Rath– This is the smallest temple in Mahabalipuram. This temple is designed like a small hut. This temple is also known as Bengali hut. Because there is a method of building such huts in the Bengal area. The image of Goddess Durga is carved in this temple.

Shore Temple Mahabalipuram

Architecture – This beach temple at Mahabalipuram was built in the 8th century AD by the kings of the Pallava dynasty. It is a Shiva temple. This temple is a special attraction for tourists and devotees of Mahabalipuram. Granite stone is used for the construction of the temple. This temple is built in Dravidian architectural style. European sailors mentioned that there were seven temples in the temple complex here. He has mentioned them as Seven Pagoda. In the tsunami of 2004, many ruins of the temple, which had disappeared earlier, came to light on the shore. The entire temple area is called Jalshayan. There are three temples in this place on the same pitha. Two of the sanctum sanctorums in the temple house a Shivlinga; In the third sanctum sanctorum there is an idol of Lord Vishnu. The shikharas on the two temples are designed like pyramids. There is a water tank in the temple premises.

Sculptures– The outer walls of the Shore temple at Mahabalipuram have idols of various deities and sculptures of various animals in the temple premises. These include Somskanda, Shiva-Parvati, Tripurantaka Shiva image, Brahma Vishnu Mahesh one-footed image, Nagaraja image, Gajendra Moksha, Vishnu sculpture, Kaliya Mardan Sri Krishna image, Vishnu in Varaha avatar and the statue of Mahishasura Mardini in the chest of the stone lion sitting in the temple premises. is

Krishna’s Butterball

In Tamil it is called Van Eraikal; It means god of sky. Krishna’s butterball is a gigantic rock in Mahabalipuram. This name is given by one of the guides here. In 1969, Mrs. Indira Gandhi visited this place; At that time the guide called this rock as Krishna’s butterball. Since then this rock is called Krishna’s butterball. According to the legend, Shri Krishna used to steal butter as a child and the reference behind the name is this story. The Pallava emperor Narasimha Varman tried unsuccessfully to move this huge pillar with the help of elephants.

Nearest tourist places from Mahabalipuram

Mahabalipuram is surrounded by a number of attractive attractions that enrich any travel experience. Just 19 km away, the Covelong (Kovalam) beach offers water sports, fishing and scenic beauty. The Dakshina Chitra Heritage Museum, about 25 km away, presents the cultural heritage of South India through traditional architecture and handicrafts. Wildlife lovers can explore the Crocodile Beach, home to crocodiles, alligators and snakes.

Muttukadu,about 30 km fromMahabalipuram, is ideal for backwaters, boating and kayaking. For history buffs, the Dutch fort at Sadras offers colonial charm. The holy city of Kanchipuram, 65 km away, is famous for its ancient temples and silk sarees. Further south, Pondicherry enchants with French colonial architecture, spiritual centres and beaches. Chennai, about 55 km away, enchants with Marina Beach, temples, museums and vibrant markets. Together with the UNESCO monuments of Mahabalipuram, these places provide the perfect blend of history, culture and natural beauty.

Summary

Mahalabalipuram, also known as Mamallapuram, is located on the beautiful Coromandel Coast of Tamil Nadu and is a UNESCO World Heritage Site. Famous for its unique rock-cut temples, intricate sculptures and ancient monuments, it is a symbol of the artistic splendor of the Pallava dynasty (7th–9th centuries CE). The ‘Shore Temple’, set against the backdrop of the beach, is the most photographed attraction, while the ‘Panch Rath’, a series of chariot temples carved from a single rock, is a stunning example of architecture. The ‘Arjuna’s Penance’, a large open-air sculpture, depicts scenes from the Puranas in a subtle and spectacular manner.

Cave temples, Krishna’s Butter Bowl (a huge natural rock formation) and serene beaches are some of the other attractions of Mahalabalipuram. The cultural atmosphere here is particularly vibrant during the annual Mahalabalipuram Dance Festival.Many places in the area enrich the tourist experience. Kanchipuram, famous for its silk sarees and numerous temples, is nearby. Chennai city presents a beautiful blend of heritage and modernity. Kovalam and Madras beaches are great for water sports and relaxation, while Vedanthangal Bird Sanctuary is a must-see for nature lovers.

Tourists consider Mahalabalipuram to be a beautiful confluence of history, art and nature. The cool breeze from the sea, the sound of waves and the golden sands soothe the mind, while the carved sculptures are stunning. Local seafood, shopping for handicrafts and interacting with artisans make the experience more memorable. Be it a sunrise visit to the monuments or a sunset against the backdrop of the Shore Temple, Mahalabalipuram offers a blend of spiritual, cultural and natural beauty at every moment, instilling memories of India’s glorious past.