हत्तरसंग कुडल : सांस्कृतिक व नैसर्गिक पर्यटन स्थळ|Hattarsang Kudal : A Cultural and Natural Tourist Destination

हत्तरसंग कुडल हे भीमा आणि सीना नद्यांच्या संगमावर महाराष्ट्रातील सोलापूर जिल्ह्यातील दक्षिण सोलापूर तालुक्यात आहे. सोलापूर ते विजयपूर राष्ट्रीय महामार्गावर महाराष्ट्र आणि कर्नाटकच्या सीमेवर सोलापूरपासून अवघ्या 40 किलोमीटर अंतरावर हे ठिकाण आहे. बरूर फाट्यापासून दहा किलोमीटरवर डावीकडे हत्तरसंग कुडल हे सांस्कृतिक व नैसर्गिक पर्यटन स्थळ आहे.

हत्तरसंग कुडल म्हणजे काय?

हत्तरसंग आणि कुडल ही दोन गावांची नावे आहेत आणि कुडल हा कन्नड शब्द आहे; कुडल म्हणजे ज्याचा अर्थ संगम असा आहे.कुडल संगम या नावाने सुद्धा हत्तरसंग परिचित आहे.हत्तरसंग कुडल येथे भीमा आणि सीना या दोन नद्यांचा संगम काटकोनात झाला आहे . उत्तरेकडून येणारी भीमा नदी आणि पश्चिमेकडून येणारी सीना नदी यांचा संगम इंग्रजी T अक्षरासारखा आहे. भारतात सहसा इंग्रजी अक्षर Y प्रमाणे दोन नद्यांचा संगम दिसतो. त्यामुळे हत्तरसंग कुडल येथील भीमा-सीना नद्यांचा संगम दुर्मिळ आणि अद्वितीय आहे.

हत्तरसंग कुडल कशासाठी प्रसिद्ध आहे?

धार्मिक पर्यटन आणि निसर्ग पर्यटनासाठी प्रसिद्ध आहे या ठिकाणी श्री संगमेश्वर मंदिर आणि हरिहरेश्वर मंदिर ही दोन प्राचीन मंदिरे ; याशिवाय बहूमुखी शिवलिंग, मराठीतील आद्य शिलालेख आणि अद्वितीय स्थापत्य, शिल्प आणि मूर्ती काम यासाठी हत्तरसंग कुडल प्रसिद्ध आहे. धार्मिक पर्यटनाबरोबरच निसर्ग पर्यटनासाठी पर्यटक व भाविक या ठिकाणी मोठ्या प्रमाणात भेट देतात.

Google Map Hattarsang Kudal

हत्तरसंग कुडल येथील अद्वितीय वारसा मंदिरे

श्री संगमेश्वर मंदिर-हत्तरसंग कुडल येथे भीमा आणि सीना या दोन नद्यांच्या संगमावर श्री संगमेश्वर मंदिर बांधलेले आहे. हे मंदिर चालुक्यकालीन असून त्रिकूट किंवा तीन  गाभारे असलेले मंदिर आहे. हे मंदिर चालुक्यकालीन असून पुढील काळात अनेक वेळा याचा जिर्णोद्धार झालेला आहे. मुख्य गर्भगृहामध्ये श्री संगमेश्वराची प्रतिमा असलेले भव्य शिवलिंग आहे.

मराठी भाषेतील पहिला शिलालेख-श्री संगमेश्वर मंदिरातील सभामंडपाच्या तुळईवर भारतातील मराठी भाषेतील पहिला शिलालेख कोरलेला आहे. या शिलालेखाचे वाचन सोलापूरचे प्रसिद्ध शिलालेख तज्ञ श्री. आनंद कुंभार यांनी केले आहे. या लेखामध्ये,” जो कोणी हा लेख वाचेल तो विजयी होईल” असे सुलभ मराठी भाषेमध्ये म्हणता येईल. याच लेखांमध्ये शके 940 म्हणजे इ स.1018 असा  कालखंडाचा स्पष्ट उल्लेख केला आहे.

हरिहरेश्वर मंदिर– हत्तरसंग कुडल  येथे इ. स. 1995 पूर्वी हे मंदिर मातीमध्ये गाडले गेले होते. सोलापुरातील दयानंद महाविद्यालयातील प्रा. गजानन भिडे यांनी ग्रामस्थांच्या मदतीने उत्खनन करून हरिहरेश्वर मंदिर उजेडात आणले. हे मंदिर अद्वितीय स्थापत्य आणि शिल्पकलेसाठी प्रसिद्ध आहे. या मंदिरात शैव आणि वैष्णव पंथांचा अपूर्व संगम शिल्पकलेच्या माध्यमातून अविष्कृत करण्यात आला आहे. दोन गर्भ गृह, अंतराळ, स्वर्ग मंडप, आणि मुखमंडप अशी या मंदिराची रचना आहे.

डावीकडच्या गर्भगृहामध्ये शिवलिंग असून उजवीकडील  गर्भगृहामध्ये मुरलीधर श्रीकृष्णाची प्रतिमा आहे. दोन गर्भगृहाच्या मध्ये अंतराळात श्री गणेशाची मूर्ती देव कोष्टामध्ये बसवलेली आहे. स्वर्गमंडपातील छतावर स्वर्गसुंदरी, गंधर्व, किन्नर, यक्ष, विद्याधर, भारवाहक तसेच विविध प्राणी, पक्षी यांची अप्रतिम व आकर्षक शिल्पे आहेत. स्वर्ग मंडपामध्येच शिवाची काळभैरवनाथ स्वरूपातील भव्य मूर्ती आहे.

हत्तरसंग कुडल  येथील दुर्मिळ शिल्पकला

मुख मंडपाच्या छतावर एक चेहरा व पाच शरीरे असलेले दुर्मिळ शिल्प आहे याशिवाय त्याच्या दोन्ही बाजूला छतावर श्रीकृष्ण  आणि गोप तसेच श्रीकृष्ण आणि गोपिका यांचे शिल्प बसवलेले आहेत.  मुखमंडपा समोर छोटे भद्र केलेले असून त्यामध्ये एकाच दगडावर एका बाजूला लक्ष्मी आणि दुसऱ्या बाजूला  भैरवी यांचे अखंड शिल्प बसवलेले आहे. मुखमंडपाच्या छतावर श्रीकृष्ण कालियामर्दन करीत असलेले अप्रतिम शिल्प बसवलेले आहे.

बहुमुखी शिवलिंग – हत्तरसंग कुडल येथील हरिहरेश्वर मंदिराच्या उत्खननात बहुमुखी शिवलिंगाचे अद्वितीय शिल्प सापडले. एका अखंड शिवलिंगावर कोरलेल्या शिवाच्या 359 प्रतिमा आहेत. 359 प्रतिमा असलेले शिवलिंग हे मुख्य शिवलिंग आहे आणि मानवी शरीर पंचमहाभूतांनी मिळून बनलेले आहे आणि 365 दिवस एकत्र आहेत ही त्यामागची संकल्पना आहे. ग्रामस्थांनी विधिवत बहुमुखी शिवलिंगाची प्रतिष्ठापना करून त्यावर सुंदर मंदिर बांधले आहे.

हत्तरसंग कुडल येथील यात्रा व उत्सव

महाशिवरात्री तसेच श्रावण महिना आणि मकर संक्रांति मध्ये हत्तरसंग कुडल येथे यात्रा भरते; त्यावेळी अनेक धार्मिक विधी तसेच करमणुकीच्या कार्यक्रमांचे श्री संगमेश्वर मंदिर परिसर सुधारणा समितीद्वारे आयोजन केले जाते.किरणोत्सव-सूर्य जेव्हा उत्तरायणामध्ये प्रवेश करतो त्यावेळी हत्तरसंग कुडल येथील श्री संगमेश्वर मंदिरातील शिवलिंगावर पहाटेची सूर्यकिरणे पडतात .महाराष्ट्रात फार थोड्या ठिकाणी असा किरणोत्सव पाहावयास मिळतो.याचे दर्शन घेण्यासाठी भाविक व पर्यटक हत्तरसंग कुडल यथे येतात.

पर्यटकांसाठी हत्तरसंग कुडल येथील सोयी सुविधा

हत्तरसंग कुडल हे प्रामुख्याने धार्मिक पर्यटनासाठी प्रसिद्ध असल्यामुळे या ठिकाणी देवस्थान समितीमार्फत अन्नछत्राची सोय करण्यात आली आहे. तसेच पर्यटकांसाठी विश्रांती गृहाची सोय केलेली आहे. नदीमध्ये बोटिंगची व्यवस्था करण्यात आलेली आहे.

अंतर-Distance– हत्तरसंग कुडल ते सोलापूर-40 किलोमीटर, पुणे-290 किलोमीटर,मुंबई-  ५२० कि.मी.

हत्तरसंग कुडल येथे केव्हा जावे? When to go to Hattarsang Kudal? हत्तरसंग कुडल येथे वर्षातील सर्व ऋतूमध्ये जाता येते.

हत्तरसंग कुडल पासून जवळचे रेल्वे स्थानक– Nearest railway station from Hattarsang Kudal –सोलापूर

हत्तरसंग कुडल पासून जवळचे विमानतळ -Nearest airport from Hattarsang Kudal – नांदेड व पुणे

हत्तरसंग कुडल पासून जवळ असलेली पर्यटन स्थळे– Tourist places nearby from Hattarsang Kudal –  अक्कलकोट-40 कि.मी.,पंढरपूर 130कि.मी.,विजयपूर 100 कि. मी.आणि  तुळजापूर 80 कि.मी. अंतरावर आहेत.

सारांश

हत्तरसंग कुडल हे एक सांस्कृतिक आणि नैसर्गिक पर्यटन स्थळ आहे जे अध्यात्म, इतिहास आणि निसर्गाच्या सुसंवादाचे सुंदर पर्यटन स्थळ आहे. महाराष्ट्रातील सोलापूर जिल्ह्यातील दक्षिण सोलापूर तालुक्यात वसलेले हे गाव भीमा आणि सीना या दोन महत्त्वाच्या नद्यांच्या संगमावर वसलेले आहे. सोलापूर शहरापासून फक्त ४० किलोमीटर अंतरावर असलेले त्याचे मोक्याचे स्थान, विशेषतः महाराष्ट्र-कर्नाटक सीमेवर जाणाऱ्या प्रवाशांसाठी तेथे सहज जाता येते. सोलापूर-विजयपूर राष्ट्रीय महामार्गावर हे ठिकाण फक्त ३० किलोमीटर अंतरावर आहे आणि बरूर फाट्यापासून १० किलोमीटर अंतरावर असलेल्या वळणामुळे थेट या शांत आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या समृद्ध स्थळाकडे जाता येते.

हत्तरसंग कुडल हे त्याच्या धार्मिक महत्त्वासाठी तसेच त्याच्या नैसर्गिक सौंदर्यासाठी प्रसिद्ध आहे. नद्यांच्या संगमामुळे ते आध्यात्मिकदृष्ट्या पवित्र ठिकाण बनले आहे, जे भक्त आणि निसर्गप्रेमींना आकर्षित करते. हे गाव प्राचीन मंदिरे आणि पवित्र स्थळांचे घर आहे जे या प्रदेशाच्या खोलवर रुजलेल्या परंपरा प्रतिबिंबित करते. येथे साजरे होणारे उत्सव आणि विधी चैतन्यशील स्थानिक संस्कृतीची झलक देतात.अनेकदा येथे येणारे पर्यटक ग्रामीण  जीवनाचे आकर्षण, हिरवळ, शेती आणि वाहत्या पाण्याचा शांत आवाज यात रमलेले आढळतात.

हत्तरसंग कुडलचा आणखी एक आकर्षक पैलू म्हणजे दोन पंथांचा संगम म्हणून त्याची भूमिका, विविधतेत एकता आणि सुसंवाद दर्शवते. मंदिर आणि त्याच्या सभोवतालच्या परिसरामध्ये परंपरा आणि पद्धतींचे दुर्मिळ सहअस्तित्व दिसून येते, ज्यामुळे ते केवळ पूजा करण्यासाठीच नाही तर सांस्कृतिक शोधासाठी देखील एक महत्त्वाचे स्थळ बनले आहे.

एक वेगळा प्रवास अनुभव घेऊ इच्छिणाऱ्यांसाठी, हत्तरसंग कुडल भक्ती, वारसा आणि शांततेचे परिपूर्ण स्थान आहे. हे केवळ एक गंतव्यस्थान नाही – हा एक अनुभव आहे जो पर्यटकांना महाराष्ट्राच्या आध्यात्मिक आत्म्याशी जोडतो आणि त्यांना निसर्गाच्या अखंड सौंदर्याचा आनंद घेऊ देतो.

Hattarsang Kudal : A Cultural and Natural Tourist Destination

Hattarsang Kudal is a cultural and natural tourist destination-Hattarsang Kudal is located in Taluka South Solapur of Solapur district , Maharashtra at the confluence of the Bhima and the Sina rivers. The place is just 40 kilometers from Solapur on the border of Maharashtra and Karnataka 30 kilometers on the Solapur to Vijaypur national highway. Ten kilometers from Barur Phata on the left Hattarsang Kudal is a religious and natural tourist destination.

What does Hattarsang Kudal mean?

Hattarsang and Kudal are the names of two villages and Kudal is a Kannada word meaning confluence.Hattarsang Kudal also known as Kudal Sangam.Kudal is the confluence of two rivers Bhima and Sina at a right angle.The confluence of the Bhima river coming from the north and the Sina river coming from the west English T. It is shaped like a letter In India one usually sees the confluence of two rivers like the English letter Y, so the confluence of the Bhima Sina rivers at Hattarsang Kudal is rare and unique.

What Hattarsang Kudal is famous for?

Hattarsang Kudal is famous for religious tourism and nature tourism along with Sri Sangameshwar Temple and Harihareshwar Temple, two ancient temples. Places are widely visited.

Unique heritage temples at Hattarsang Kudal

Shri Sangameshwar Temple-Shri Sangameshwar Temple is built at Hattarsang Kudal at the confluence of two rivers Bhima and Sina. This temple is of Chalukya period and is a temple with three nave or three nave. This temple is of Chalukya period and has been renovated many times in the subsequent period. In the main sanctum, there is a magnificent Shivling with the image of Shri Sangameshwar.

First Inscription in Marathi Language -The first inscription in Marathi language in India is inscribed on the beam of the Sabha Mandapam in Hattarsang Kudal Shri Sangameshwar Temple. The inscription is read by renowned inscription expert Mr. Anand Kumbhar of Solapur The article says, “Whoever reads this article will be victorious” in easy Marathi language. will come In these same articles, the period is mentioned as Shaka 940 i.e. 1018 AD.

Harihareshwar Temple– This temple was buried in soil before 1995. Prof. Gajanan Bhide of Dayanand College, Solapur excavated it with the help of villagers and brought Harihareshwar temple to light. There are two sanctums,  sanctorums, Swarga Mandap and Mukhamandap. The left sanctum has Shivlinga and the right sanctum has the image of Muralidhar Krishna. Between the two sanctums, the idol of Lord Ganesha is installed in the Devkoshta . They have wonderful and attractive sculptures. In Swarga Mandapa itself there is a magnificent idol of Shiva in Kalbhairavanath.

Rare sculptures at Hattarsang Kudal

The roof of the Mukh mandapa in  Harihareshwar temple has a rare sculpture of One Face and Five Bodies, besides it has sculptures of Shri Krishna and Gopa as well as Shri Krishna and Gopika mounted on the ceiling on either side. Mounted on the roof of the Mukhamandapa is an amazing sculpture of Lord Krishna performing Kaliya Mardan.

Multifaced Shivlinga –The unique sculpture of the Multifaced Shiv Linga at Hattarsang Kudal was discovered in the excavations of the Harihareshwar Temple. The Multifaced Shiv Linga was found in the excavations of the Harihareshwar Temple. There are 359 images of Shiva dry carved in one continuous time. Shivlinga is the main Shivlinga and the human body made up of 359 images and the Panchamahabhutas is the concept behind this that 365 days are together. The villagers have duly installed the Multifaced Shivlinga and built a beautiful temple on it.

Yatras and Festivals at Hattarsang Kudal

During Mahashivratri and Shravan month and Makar Sankranti, Yatras are held at Hattarsang Kudal where many religious rituals and entertainment programs are organized by Sri Sangameshwar mandir sudharana samiti .Kironotsava When the sun enters Uttarayana, the morning sun rays come to the Shivlinga in the Sri Sangameshwara temple at Hattarsang Kudal for darshan.

Facilities for Tourists at Hattarsang Kudal

Hattarsang Kudal is mainly famous for religious tourism, accomodation and food shelters have been provided through the Devasthan Committee, and boating arrangements have been made in the river for tourists.

Distance Hattarsang Kudal to Solapur 40 km, Pune to Hattarsang Kudal 290 km

When to visit Hattarsang Kudal – Hattarsang Kudal can be visited in all seasons of the year

Nearest railway station from Hattarsang Kudal is Solapur

Nearest airports from Hattarsang Kudal are Nanded and Pune

Nearby Tourist Places from Hattarsang Kudal  – Akkalkot-40 Km, Pandharpur 130 Km, Vijaypura 100 Km, Tuljapur 80 Km are at a distance.

Summary 

Hattarsang Kudal is a cultural and natural tourist destination that is a beautiful tourist destination of harmony of spirituality, history and nature. Located in Dakshin Solapur taluka of Solapur district of Maharashtra, this village is situated at the confluence of two important rivers, Bhima and Sina. Its strategic location at a distance of just 40 kilometers from Solapur city makes it easily accessible, especially for travelers heading to the Maharashtra- Karnataka border.The place is just 30 kilometers away on the Solapur-Vijaypur National Highway and a turnoff at 10 kilometers from Barur Phata leads directly to this serene and culturally rich place.

Hattarsang Kudal is famous for its religious importance as well as its natural beauty. The confluence of rivers has made it a spiritually sacred place, attracting devotees and nature lovers. The village is home to ancient temples and holy places that reflect the deep-rooted traditions of the region. The festivals and rituals celebrated here offer a glimpse of the vibrant local culture. Tourists who come here are often found immersed in the charm of rural life, the greenery, the agriculture and the soothing sound of flowing water.

Another attractive aspect of Hattarsang Kudal is its role as a confluence of two faiths, demonstrating unity and harmony in diversity. The temple and its surroundings display a rare coexistence of traditions and practices, making it an important place not only for worship but also for cultural exploration.

For those seeking a different travel experience, Hattarsang Kudal is the perfect place of devotion, heritage and peace. It is not just a destination – it is an experience that connects tourists with the spiritual spirit of Maharashtra and allows them to enjoy the unspoiled beauty of nature.